آشنایی با نحوه خواندن و تفسیر آزمایش ادرار

آزمایش ادرار یکی از آزمایش‌های رایج برای تشخیص بسیاری از بیماری‌هاست. در این نوشته می خواهید با طریقه خواندن آزمایش ادرار و تفسیر آزمایش ادرار آشنا شوید.

یکی از رایج‌ترین آزمایشات برای بررسی بسیاری از پیشامدها و بیماری‌ها آزمایش ادرار (Urinalysis) می‌باشد؛ پیشامدهایی همچون بارداری و بیماری‌هایی همچون سنگ کلیه. یکی از مزایای این آزمایش در دسترس بودن سریع آن می‌باشد که در اغلب موارد نیازی به آمادگی خاصی ندارد. بسیاری از بیماری‌های کلیوی اگر با این آزمایش تشخیص داده نشوند می‌توانند به یک نارسایی مزمن کلیه تبدیل شوند.

بهترین نتایج حاصل از این آزمایش معمولا روی ادرار صبح اول وقت بدست می‌آید؛ زیرا ادرار صبح هنگام دارای اسمولالیته بالا و PH پایین می‌باشد. (منظور از اسمولالیته، غلظت املاح در ۱۰۰۰ گرم آب می‌باشد.)

علاوه‌بر مواردی که در بالا اشاره شد، این آزمایش برای تشخیص عفونت دستگاه ادراری (عفونت در مثانه، کلیه‌ها و حالب)، تعیین قند در بیماران دیابتی، بررسی فشار خون بالا و بعضی دیگر از بیماری‌های کلیوی و کبدی خاص دیگر انجام می‌گیرد.

به هنگام مراجعه به آزمایشگاه و درخواست انجام آزمایش، ظرف کوچکی به شما تحویل داده می‌شود و از شما خواسته می‌شود که کمی از ادرار خود را درون ظرف بریزید. برای جمع‌آوری ادرار درون ظرف، بهتر است کمی از ادرار خود را دفع کنید و زمانی که کنترل آن در اختیار شما قرار گرفت ادرار را درون ظرف ریخته و در نهایت باقیمانده ادرار خود را دفع نمائید. توجه داشته باشید که جمع‌آوری قسمت ابتدایی یا انتهایی جریان ادرار، دقت آزمایش ادرار را به كاهش می‌دهد و تنها چند میلی‌لیتر ادرار در لوله آزمایش، جهت بررسی كافی است.

موارد قابل بررسی در آزمایش (تفسیر آزمایش ادرار)

به طور کلی بیش از ۱۰۰ تست آزمایشگاهی مختلف می‌توان روی ادرار انجام داد؛ جزئیاتی که در این آزمایش مورد بررسی قرار می‌گیرد اغلب شامل موارد زیر می‌باشند:

رنگ، شفافیت، بو، وزن مخصوص، PH، وجود پروتئین، گلوکز، کتون، کریستال، گلبول سفید و قرمز در خون، باکتری، کست ادراری، نیتریت و…

رنگ ادرار به طور طبیعی طیف زرد کم رنگ تا پررنگ (pale yellow) می‌باشد؛ اما این رنگ بسته به شرایط مختلف همچون غلظت ادرار، میزان مایع موجود در بدن، رنگدانه‌های موجود در ادرار، رژیم غذایی و همچنین بعضی بیماری‌ها همانند دیابت و عفونت ادراری تغییر می‌کند. رنگ ادرار در شرایط مختلف می‌تواند به رنگ‌های زیر باشد:

بی‌رنگ (colorless) کم‌رنگ (straw) یا جدیدا (pale yellow) زرد (yellow): تعریق زیاد و از دست دادن مایع باعث ادرار زرد تیره می‌شود. کهربایی (amber) یا (deep yellow) صورتی کم‌رنگ (less commonly pink): یکی از دلایل صورتی شدن رنگ ادرار می‌تواند مصرف لبو یا چغندر باشد. قرمز (red): ادرار به رنگ قرمز می‌تواند به علت وجود خون در ادرار باشد. نارنجی (Orange): رنگ نارنجی ادرار می‌تواند به دلیل وجود ویتامین B اضافی در ادرار باشد؛ مصرف برخی از داروها نظیر ریفامپین نیز می‌تواند باعث نارنجی شدن رنگ ادرار شود. رنگ نارنجی تیره تا قهوه‌ای ممکن است علامت بیماری‌های کبدی مثل زردی و یا رابدومیولیز باشد. قهوه‌ای (brown): رنگ قهوه‌ای ادرار می‌تواند نشان دهنده‌ی کم شدن شدید آب بدن باشد. اگر با مصرف آب زیاد رنگ ادرار تغییر نکرد باید به پرشک مراجعه کرد، چرا که این رنگ تیره می‌تواند به علت وجود خون در ادرار باشد.

بررسی ادرار از نظر شفافیت (تفسیر آزمایش ادرار)

ادرار از نظر شفافیت به طور طبیعی شفاف است؛‌ بطوری که می‌توان از پشت ظرف شیشه‌ای حاوی آن، نوشته‌های یک متن را خواند. اما موارد مختلفی می‌تواند باعث تغییر این وضعیت شود. شفافیت ادرار (appearances –opacity) شامل موارد زیر می‌شود:

تمیز (clear) کدر (hazy) توربید کم و یا حالتی که مه آلود باشد و روزنامه از پشت آن خوانده نشود (less commonly turbid) ابری (cloudy) مات (opaque)

شفافیت ادرار می‌تواند در اثر عوامل مختلفی همچون مصرف بعضی غذاهای حاوی چربی زیاد، وجود عفونت، چرک، باکتری موجود در ادرار، وجود گلبول سفید یا قرمز خون در ادرار، وجود اسپرم، قارچ، موکوس و موارد دیگر تغییر کند. قابل ذکر است که در بعضی مواقع در حالت‌های طبیعی و بدون بیماری‌ نیز ممکن است ادرار غیرشفاف باشد.

بررسی بوی ادرار در تفسیر آزمایش ادرار

بوی طبیعی ادرار به خاطر وجود اسید و ولاتایل موجود در آن شبیه به بوی فندق است، اما مصرف برخی از خوراکی‌ها و بروز برخی بیماری‌ها این بو را تغییر می‌دهد.

در بیماران دیابتی بوی ادرار معمولا بویی شبیه به بوی استون دارد. بوی شیرین و میوه‌ای نیز گاهی از ادرار این بیماران به مشام می‌رسد. در برخی از بیماران مبتلا به عفونت ادراری، بوی ادرار بسیار بد می‌باشد. افرادی که ادرارشان بویی شبیه به بوی مدفوع دارد ممکن است دچار فیستول روده به مثانه شده باشند.

ادرار دارای بوی شبیه به چای شیرین در بیماران فنیل کتون اوری دیده می‌شود. نارسایی کبدی هم باعث تغییر بوی ادرار می‌شود.

بررسی وزن مخصوص ادرار (Specific Gravity) در آزمایش ادرار

وزن مخصوص ادرار نتیجه‌ی اندازه‌گیری اجزای مختلف همانند مواد دفعی و املاح ادرار است که به صورت عددی بیان می‌شود. وزن مخصوص بالا نشان دهنده‌ی ادرار غلیظ است. وزن مخصوص در حالت طبیعی در بازه‌ی 1.005 تا 1.03 قرار می‌گیرد. بیماری‌های کلیوی و مصرف بیش از اندازه مایعات می تواند باعث کاهش این عدد شود. از طرف دیگر غلیظ شدن ادرار و کمبود مایع در بدن این عدد را بالا می‌برد.

بررسی PH در تفسیر آزمایش ادرار

همانگونه که از قبل می‌دانید PH نشان دهنده‌ی اسیدی یا باز بودن می‌باشد. گاهی اوقات میزان اسیدی یا باز بودن ادرار در روند درمان یک بیماری موثر است و ممکن است پزشک‌تان به شما آموزش دهد که میزان PH ادرارتان را تغییر دهید. PH طبیعی ادرار در حالت طبیعی بین 4.6 تا 8 می‌باشد. لازم به ذکر است که اسیدی یا باز بودن ادرار شما می‌تواند در شکل‌گیری نوعی ار سنک‌های کلیه موثر باشد. استفراغ، آلکالوز تنفسی، عفونت مجاری ادراری PH ادرار را بالا می‌برد و در دیابت، اسهال، گرسنگی طولانی‌مدت و هنگام خواب PH پایین می‌آید و ادرار اسیدی می‌شود.

بررسی پروتئین در آزمایش ادرار

پروتئین یکی از مواردی است که نباید به طور طبیعی در ادرار وجود داشته باشد و وجود آن در ادرار نشان دهنده یک بیماری خاص می‌باشد. در حالت طبیعی، نتیجه‌ی بررسی وجود پروتئین در ادرار باید منفی (Negative) یا بین 50 الی 80 میلی‌گرم طی 24 ساعت باشد. مشاهده پروتئین در ادرار می‌تواند نشان دهنده‌ی آسیب‌های کلیوی، عفونت ادراری، فشارخون بالا، دیابت و بیماری لوپوس گلومر ولونفریت (یک بیماری کلیوی) باشد. در نظر داشته باشید که تب، ورزش شدید و بارداری نیز در حالت‌ طبیعی حضور پروتئین در ادرار یا پروتئینوری را به دنبال خواهند داشت.

بررسی گلوکز (Glucose) در تفسیر آزمایش ادرار

قندی که در خون وجود دارد و غذای اصلی سلول‌ها می‌باشد گلوکر است. در شرایط عادی ادرار را بدون گلوکز در نظر می‌گیرند ولی با این حال به صورت طبیعی مقداری گلوکز در ادرار وجود دارد. دیابت کنترل نشده، آسیب غدد فوق کلیوی، آسیب کبدی، آسیب‌های مغزی و بعضی از مسمومیت‌ها باعث مشاهده گلوکز در ادرار می‌شوند. این وضعیت همانند پروتئینوری می‌تواند در زمان بارداری نیز مشاهده شود که طبیعی می‌باشد.

بررسی کتون (Ketone) در تفسیر آزمایش ادرار

در صورتی که کتون در ادرار مشاهده شود، این وضعیت نشان دهنده آن است که بدن به جای گلوکز از چربی‌ها استفاده می‌کند. کتون‌ها در واقع در اثر شکسته شدن چربی‌ها در بدن بوجود می‌آیند و در جریان سوخت و ساز بدن مصرف می‌شوند. این کتون‌ها در ادرار ترشح می‌شوند؛ اما به طور طبیعی هیچ کتونی نباید در ادرار دیده شود. دیابت کنترل نشده، رژیم بدون کربوهیدرات، گرسنگی شدید یا بیماری‌هایی مثل آنورکسیا و مصرف الکل باعث حضور کتون در ادرار می‌شوند. مصرف بیش از حد آسپیرین، استفراغ طولانی‌مدت و بیماری‌های تب‌دار در کودکان هم حضور کتون در ادرار را به دنبال دارند.

بررسی گلبول سفید (WBC) و گلبول قرمز (RBC) در تفسیر آزمایش ادرار

گلبول‌های سفید و قرمز خون به طور طبیعی در ادرار وجود ندارند و مشاهده آن نشان دهنده هماچوری یا همان خون در ادرار است که در اثر بیماری‌های مختلفی حادث می‌شود. وجود گلبول قرمز خون (RBC) در ادرار می‌تواند در اثر عفونت کلیه، التهاب کلیه، سنگ کلیه، تومور کلیوی و مثانه و ضربه به کلیه یا آسیب مجاری ادراری بوجود آید. مشاهده گلبول سفید در ادرار (WBC) نیز می‌تواند در اثر عفونت، بیماری لوپوس، عفونت ادراری و تومور مثانه در ادرار بوجود آید.

بررسی بیلیروبین (Bilirubin) در آزمایش ادرار

بیلیروبین یکی از پیگمانت‌های صفراوی است که از تجزیه هموگلوبین حاصل می‌شود. بیلی روبین در حالت سلامت در ادرار به میزان بسیار کم وجود دارد و باعث ایجاد رنگ زرد ادرار می‌شود. در بیماری‌هایی نظیر سیروز کبدی، تومور و یا آبسه کبد، انسداد داخل کبدی و هپاتیت، کبد توانایی نگه داری و دفع بیلی روبین کنژوگه را به داخل صفرا ندارد و بنابراین این بیلی روبین وارد خون شده و از آنجاییکه محلول در آب می‌باشد از طریق کلیه‌ها وارد ادرار می‌شود و در نتیجه رنگ ادرار زرد تیره می‌شود.

نیتریت (Nitrite) در تفسیر آزمایش ادرار

وجود برخی باکتری‌ها در ادرار (بخصوص باکتری‌های گرم منفی) به علت تبدیل نیترات‏ها به نیتریت، باعث مثبت شدن آزمایش نیتریت خواهد شد. بررسی نیتریت در ادرار غالبا در بیماران مشکوک به عفونت مجاری ادراری انجام می‏شود. نتایج منفی کاذب می‏تواند در مواردی ‏که باکتری موجود در ادرار قادر به تولید نیتریت‏ها نباشد رخ دهد، نظیر مخمرها، مایکوباکتریوم توبرکولوزیس، نایسریا گنوره و باکتری‏های گرم مثبت. علاوه‌بر این نتایج منفی کاذب می‌تواند در مواردی که مقدار اسید اسکوربیک بالاست و یا ادرار به مقدار کافی در مثانه نمانده است نیز رخ ‌دهد.

نکات لازم برای انجام آزمایش ادرار

این آزمایش بهتر از صبح انجام شود و شب قبل از آن از مصرف خوراکی‌هایی نظیر لبو، چغندر، هویج، شاه‌توت و آسپارتات خودداری کنید. انجام فعالیت‌های سنگین و ورزشی قبل از انجام آزمایش می‌تواند نتایج آزمایش را عوض کند. خانم‌ها بهتر است در دوران قاعدگی آزمایش ندهند یا در این خصوص پزشک خود را مطلع نمایند. بهتر است نیم الی یک ساعت قبل از آزمایش آب بنوشید. مصرف برخی داروهای خاص نظیر اریترومایسین، کوتریموکسازول و ویتامین C رنگ ادرار را تغییر می‌دهد. بنابراین بهتر است داروهای مصرفی خود را در صورت امکان و با مشورت پزشک قطع کنید یا به پزشک معالج خود اطلاع دهید. به هیچ وجه داخل ظرف نمونه‌گیری را لمس نکنید.